ÇAYIRALAN

  A. Tarihi ve Coğrafi Durumu :
Çayıralan İlçesinin tarihi ilk çağlara kadar uzanır. Bu iddiayı yöremizde bulunan tarihi harabeler, yollar, han ve bunun gibi tarihi eserler belgelemektedir. İlçemiz; Anadolu tarihinde Kızılırmak Havzasında etkin bir bölge olmuştur. Birçok topluluk değişik çağlarda bu bölgeye yerleşerek devlet kurmuş kültür ve medeniyete belge olan eserler bırakmışlardır.
Çayıralan’ın doğal şansı, Orta Kızılırmak kavisinde bulunması, Özler dediğimiz hayata elverişli havzalardan birisi olmasıdır. Ayrıca tarihi önemi olan Kayseri, Sivas illerine de çok yakındır.
Çayıralan’ın güneyinde Kızılırmak’ın üzerinde tarihi beş köprü görülmektedir. Anadolu üzerinde kuzeyden-güneye, güneyden de kuzeye geçen yolların bu köprülerden geçtiği tespit edilmiştir.Yollar ve köprülerin bugün birçoğu ayakta olup, bazıları harabe haline gelmiştir. Yine bu yerlerde l7-l8 tane han ismi söylenmektedir. En son araştırmalara göre de doğudan-batıya,batıdan-doğuya uzanan kervan yollarının bir tanesi ilçemizden geçmektedir. Kızılırmak’ın kuzeyindeki yol Konya-Aksaray’a doğru uzanmakta buradan da Hacıbektaş ve ilçemiz vadisinden Sivas-Erzurum ve Tebriz’e kadar gitmektedir. Bir Arkeolog’ un incelemeleri ile Çayıralan’ın 2,5 km doğusunda Yassı Hüyük üzerinde tarihi Tuğulhan (Çayırşeyhi) bugünkü Çayıralan isminin alınmasında etken olmuştur. Yine Beypınarı mevkiinde Han’ın İnişi diye bilinen yerde bağlı han görülmektedir. İçanadolu Bölgesinin ilk yerleşik halkı Hitit’lerdir. Hititler Boğazkale’yi merkez yapmakla beraber yöremizi askeri ön karakol olarak kullanmışlardır. Bu iddiamızda l934-l935 yıllarında Çayıralan’da çıkan Hitit Kraliçesi mezarı eşyaları belgelemiştir.
M.Ö Perslerin Anadolu hakimiyeti ile bölgemize preslerin sahip olduğu bilinmektedir.Lidya ve Frigyalılarla M.Ö 552 yılında Kızılırmak üzerinde yapılan savaşta Persler yenilmiş, Kızılırmak sınır kabul edildiğinden, bölgemize hakimiyetleri sürekli olmamıştır.
Roma İmparatorluğunun Bergama Krallığını ele geçirmesiyle bu imparatorluk bölgemize hakim olmuş ve Doğu Anadolu’ya kadar yayılmışlardır. Bu devrede yukarıda belirttiğiniz yol ve hanlarda sahip oldukları yollar üzerindeki dikili işaret direkleri(taşlar) bölgemiz içinde sık rastlanmaktadır. O zamanlardan kalma köy harabeleri mevcut olup ;mezar taşları kitabelerinde bu durum belirtilmektedir.
Persler’e karşı Makedonya Kralı İskender, Asya seferine çıktığında bölgemiz Orta Kapadokya Devletinin elinde kalmıştır.İsmi Danişmentbey’in yazlık yerleşim bölgesinden isim olarak kalmıştır.
l243 Kösedağ Savaşından sonra Selçuklular ve İlhan’lı devletine bağlı valilerce idare edilmeye başlamış, Sivas ve Kayseri bölgemize merkezlik yapmıştır Bölgemizde daha sonra bölge valisi Eratna Bey’ in idaresine geçmiştir.Eratna Bey aslen Uygur Türklerindendir.Cengiz’in ordularında görev yaptığı görülür.Yöre halkının çoğunluğu Uygur Türkü asıllıdır. Eratna Beyin ölümü ile kadısı olan Kadı Burhanettin idareyi ele geçirmiştir.Bu dönemde Kayseri’ye bağlanmıştır.O günkü ismi Akdağ olarak görülür.Bu isim Uygur Türklerince verilmiştir.
Oğuzların Gülhan kolu olan Dulkadiroğulları önce Maraş, Elbistan yöresine daha sonra bölgemize gelerek yerleşmişlerdir. Bozok asıllı bu obalar ve Uygurlardan sonra yörenin Bozok ismini aldığı görülmektedir.
(X11-X1V YY ) Bozok’un merkezi ikiye ayrılmıştır.Akdağ (Çayıralan) Bozok’un merkezi olmuştur. Bu devrede geniş bir bölgeyi idare ettiklerini görüyoruz.Örneğin 640 Çiftlik köyü olduğu kaydına rastlanmaktadır.
Osmanlı Devletinin doğuya genişlemesi ve seferleri sırasında bölgemiz zarar görmüş ve Yavuz Sultan Selim tarafından l520’de imparatorluğun içine alınmıştır.Daha sonra burada eyalet oluşturulmuştur. Bu devrede bile Çayıralan bu eyalete merkezlik yapmıştır. Bu durumu açıklayan vakıf belgeleri, camiiler, köprüler ve mezarlar vardır. Eyalet sistemi içinde bir ara Ankara eyaletine bağlı görülmektedir. 1876 yılından sonra Boğazlıyan ve Akdağmadeni ilçe olmuş,uzun süre Çayıralan Boğazlıyan’a bağlı Çayırşehri ismiyle nahiye olarak görülmektedir. 1892-1936 yılları Boğazlıyan idaresi Uzunlu’da ikamet ettiği için Çayıralan’da Uzunluya bağlı görülür.
l948’de idari tanzimle tekrar ilçe haline getirilmiş, Yozgat İl’ ine bağlanmıştır.
İlçe olarak Akdağ’ların batı eteğinde denizden l400 metre yükseklikte kurulmuş olup; kışları soğuk, yazları sıcak geçen kırsal bir iklime sahiptir. İlçenin akarsuları yoktur. Ancak dağlık ve ormanlık yörenin özelliği olarak küçük akarsulardan beslenen Beypınarı Çay’ı ilçenin doğusundaki Kaynarpınar’ı sularının birleşmesinden meydana gelen akarsu ile A.Tekke köyü yöresinden gelen Karalı Suyunun birleşmesi ile Kozan Çay’ı oluşmuştur.
Yerleşim yeri olarak bağlı köyleri ile birlikte çok dağlık bir araziye sahiptir. Doğudan Akdağlar Batıdan Gevencik dağları ile çevrilmiştir. Güneyi, kuzeyi ve doğu yöreleri oldukça engebelidir. Çayıralan’ın ikliminin özelliğine uygun olarak hakim bitki örtüsü steptir.Dağlık alanları daha nemli ve daha yağışlı olması nedeniyle seyrekde olsa çam ve meşe türünden ağaçlarla kaplı olduğu görülür. İlçenin yüzölçümü 900 Km2 ‘ dir.
B) Nüfus Durumu :
İlçenin biri merkezde 4’ü kasabalarda olmak üzere 5 adet belediyesi, 18 adet köyü vardır. 2000 yılı Genel Nüfus sayımına göre toplam nüfusu 32.880’dir. İlçenin merkezinin nüfusu 14.046, Çokradan kasabasının 2462, Konuklar Kasabasının nüfusu 3321, Curali kasabasının nüfusu 2.588, Evciler Kasabasının 2.861 dir. 7.602 kişi ise köylerde yaşamaktadır.
ÇAYIRALAN`A BAĞLI KÖYLERİMİZ
ALİDEMİRCİ KÖYÜ
AŞAĞI TEKKE KÖYÜ
A.YAHYASARAY KÖYÜ
AVŞARALAN KÖYÜ
CURALİ KASABASI
ÇOKRADAN KASABASI
DEREKEMAL KÖYÜ
ELÇİ KÖYÜ
EVCİLER KASABASI
FAHRALI KÖYÜ
GÜNYAYLA KÖYÜ
GÜZELYAYLA KÖYÜ
İNÖNÜ KÖYÜ
KALETEPE KÖYÜ
KARAKIŞLA KÖYÜ
KONUKLAR KASABASI
KÜLEKÇİ KÖYÜ
MENTEŞE KÖYÜ
SÖBEÇİMEN KÖYÜ
TURLUHAN KÖYÜ
YUKARI TEKKE KÖYÜ
Y.YAHYASARAY KÖYÜ
C) İdari Durumu :
Çayıralan Boğazlıyan ilçesine bağlı iken, l948 yılında ilçe teşkilatına dönüştürülmüştür. Merkezle birlikte 23 yerleşim yeri vardır. Bu yerlerin çoğu köydür. Bu köylerin bir kısmı orman sahası içinde olup;orman köyleri statüsündedir. İş bulmak amacıyla ilçe merkezi ve köylerindeki vatandaşlardan yurt içinde ve yurt dışında çalışmak üzere göçler olmaktadır. Bundan dolayı ilçemizde belirgin bir ilerleme kaydedilmemiştir .Yurt dışında çalışan işçilerimiz para kaynaklarını genel olarak konut yapımı ve arazi alanlarında kullandıklarından bir iş sahası kurulması mümkün olmamıştır. Yöre halkımızın genel anlamda kanunlara saygılı, emirlere uyar bir yapıya sahiptir.Ancak yeterince devlet yatırımlarından yararlanamamasının şikayeti ve iş sahasının bulunmayışı halkı göçe zorlayan sebeplerden sadece bir tanesidir. Halk devlet yatırımlarına ve çalışmalarına her zaman yardımcı olmaya çalışan bir yapıya sahiptir. Vatandaşlık görevine bağlı insan tipi yöremizde bir hayli fazla görülür. İlçeye bağlı Konuklar köyü l992 yılında kasabaya dönüştürülmüş olup, l mahallesi mevcuttur. İlçeye Curali köyü l997 yılında yapılan nüfus sayımından sonra muhtarlığın talebi üzerine belediye teşkilatı ihdas edilmiş 2 mahallesi mevcut olup, mahalle muhtarlığı seçimleri 3 Ekim l999 tarihinde yapılmıştır. Yine ilçeye bağlı Evciler, Gülderesi, Karaazap ve Çukurören köyleri l997 yılında yapılan nüfus sayımından sonra birleşerek ilgili Köy Muhtarlıklarının talebi üzerine”Evciler kasabası adı altında “Evciler Belediyesi”ihdas edilerek 4 mahalle kurulmuş olup, mahalle muhtarlığı seçimleri 03.l0.l999 tarihinde yapılmıştır. İlçe merkezinde 6, Çokradan kasabasında 4 Mahalle mevcuttur. Resmi kayıtlarda oba veya mezraya rastlanmamaktadır.
D) Eğitim ve Kültür Durumu :
Çayıralan’ın ilçeye dönüştürülmesinden sonra maarif memurluğu sonradan ilköğretim müdürlüğü olarak faaliyet gösteren kurum ll.02.l985 tarihinden itibaren İlçe Milli Eğitim Gençlik ve Spor Müdürlüğü olarak her derecedeki okul ve kurumları bünyesinde toplamış ve l989 yılında Gençlik ve Spor Müdürlüğü ayrı birim oluşturulmak üzere ayrıldıktan sonra İlçe Milli Eğitim Müdürlüğü adı altında hükümet konağının bir bölümünde çalışmalarına devam etmektedir.Her derecedeki eğitim birimlerinin sevk ve idaresi bu kurumca yürütülmektedir.
Birim olarak l müdür, 2 şube müdürü, l personel şefi, 1 büro memuru,1hizmetli, l şoför ile görev yapmaktadır. Halk Eğitimi Merkezi Müdürlüğü hükümet konağında kendisine tahsis edilen 2 odada 1 müdür, l müdür yardımcısı, l büro memuru, 3 usta öğretmen ile hizmet vermektedir. İlçe Merkezi ve köylerinde 14 adet İlköğretim okulu olup, taşıma nedeniyle kapalı olan ilköğretim sayısı 7 ‘ dir. Bünyesinde anasınıfı bulunan ilköğretim okulu sayısı 6, taşımalı merkezi ilköğretim okulu sayısı 6, fiziki yapı yetersizliği nedeniyle l ,2,3,4,5. sınıfları açık olan ilköğretim okulu 6, Yatılı İlköğretim Bölge okulu Sayısı l’dir.
E-Ekonomik Durumu :
Köyleri ile birlikte 900 km2 alana sahip olan ilçemizin gelir kaynağı genellikle tarıma dayanır. Dağlık ve ormanlık olan yöremizde hayvan beslemekte hayvancılık ve besicilik yaygındır.Çam ormanlarının kesim ve ıslahı bir kısım vatandaşların geçim kaynağını teşkil etmektedir. İlçemizin yurt dışında çalışan işçi aileleri bir hayli fazladır. Bu durum tarım ve besiciliği olumsuz yönde etkilemektedir.
İşçilerimiz genellikle yatırımlarını ilçe dışında büyük yerleşim yerlerinde yapmaktadır. İlçenin kuruluşu ile birlikte halk genellikle gelirlerinin büyük bir kısmını orman kaçakçılığı ile sürdürmüştür. Sonraları yönelmiş ve en son zamanlarda yurt dışına işçi göndermek suretiyle gelir temin etmeye çalışmışlardır. İlçe merkezi ve Konuklar kasabasında Tarım Kredi Kooperatifleri vardır.
İlçenin girişinde küçük sanayi sitesi bulunmakta olup, sanayi esnafı bu sitede toplanmıştır. .Ziraat ve İşbankası kuruluşları ilçemizde mevcuttur.
G-Ulaşım ve Altyapı Durumu
İlçenin komşu il ve ilçelere bağlantısı asfalt yollarla sağlanmaktadır .Köy ve kasaba yollarının son durumu (b) bölümünde gösterilmiştir. Köylerin tamamında telefon haberleşmesi, çoğunda içme suyu şebekesi bulunmaktadır. İçme suyu olmayan köy yoktur. Aşağı Yahyasaray köyü yerleşim yerinde büyük çapta baraj niteliğinde sulama göleti vardır.